Van toetscultuur naar feedbackcultuur: de summatieve toets in de ban

Martijn Leenknecht (HZ University of Applied Sciences)

Een cursus wordt afgesloten met een summatieve toets. Het lijkt wel een wetmatigheid in het hbo. Maar waarom deze gewoonte? De summatieve toetscultuur, zoals Harrison en collega’s (2014) dit noemen, waarbij wordt gefocust op slagen of zakken, belemmert het leerproces van de student juist en opleidingen zouden dan ook moeten toewerken naar een feedbackcultuur.

Harrison en collega’s (2014) interviewden 17 studenten die deelnamen aan dezelfde cursus. Zij concludeerden dat de focus op de summatieve toets er voor zorgt dat studenten de mogelijkheid om te leren van de toets niet meer zien. De toets bracht negatieve emoties met zich mee en interactie met docenten, ouders en studiegenoten zorgde voor nog meer nadruk op het moeten halen van de toets. De druk werd opgevoerd. Hierdoor ontbrak de verbinding tussen de toets en toekomstig leren (Harrison et al., 2014).

Deze focus op slagen of zakken zijn we zelf ook tegengekomen binnen onze hogescholen. Zo deden we in 2015 onderzoek naar redenen waarom studenten een inzagemoment wel of niet bezoeken. Ruim 55% van de ondervraagde 176 studenten gaf aan dat het controleren van het cijfer en de beoordeling een belangrijkere reden was om wel of niet te komen dan de feedback die ze zouden kunnen krijgen bij het inzagemoment.

Maar het zijn niet alleen de studenten die onder invloed staan van de toetscultuur, ook docenten worden hierdoor beïnvloed. Hughes, Smith, en Crees (2015) vonden een opmerkelijk verschil in de feedback die docenten geven op een concept en op een definitieve versie van een schrijfproduct. De feedback die werd gegeven bij de conceptversie bevat veel specifieke adviezen, vragen (om verheldering) en correcties, terwijl de feedback bij de definitieve versie wordt gedomineerd door waardering (praise), kritiek op de aanpak en specifieke adviezen. Met andere woorden, docenten brengen in hun feedback bij summatieve toetsen minder de verbinding aan met toekomstig leren.

In ons eigen onderzoek vonden we in 2015 een soortgelijk patroon. Bij de conceptversie waren docenten nog geneigd om ook feed-up te geven, maar bij de definitieve versie was het nagenoeg uitsluitend feed-back dat werd gegeven. Feed-forward werd door de docenten in dit onderzoek beide keren nauwelijks gegeven.

Maar hoe doorbreken we de toetscultuur en buigen we deze om tot een feedbackcultuur? Volgens Harrison en collega’s (2014) ligt de sleutel bij programmatisch toetsen. Wanneer de summatieve beslissing niet wordt opgehangen aan één toets, maar wordt opgebouwd uit meerdere toetsmomenten, nemen de negatieve emoties als angst om te zakken af. Daarnaast wordt bij een programmatische aanpak meer nadruk gelegd op de formatieve functie van iedere toets. Van elke toets kan worden geleerd.

Ik durf het nog wel wat scherper te stellen: doe de summatieve toets in de ban! Zolang we blijven spreken over summatieve toetsen, blijven studenten falen vermijden en de puntentelling controleren, en blijven docenten hun feedback aanpassen aan het type toets. Alle betrokkenen moeten er van doordrongen raken dat toetsen nooit een eindstuk vormt, maar altijd een leermoment. Van toetsen leren… daar draait het om.

Wil je meer weten over programmatisch toetsen? Bezoek ons Symposium Leren van Toetsen op vrijdag 3 juni in Vlissingen, met keynote door Cees van der Vleuten. Aanmelden vanaf 18 april. Houd de website en nieuwsbrief in de gaten voor meer info!

Referenties
Harrison, C. J., Könings, K. D., Schuwirth, L., Wass, V., & Van der Vleuten, C. (2014). Barriers to the uptake and use of feedback in the context of summative assessment. Adv. In Health Science Education, 20, 299-245. doi:10.1007/s10459-014-9525-6

Hughes, G., Smith, H., & Crees, B. (2015). Not seeing the wood for the trees: developing a feedback analysis tool to explore feed forward in modularized programmes. Assessment & Evaluation in Higher Education, 40, 1079-1094. doi:10.1080/02602938.2014.969193