Ontwikkelingsgericht werken aan onderzoek in de lerarenopleiding

Door: Esther Hanssen (Hogeschool van Arnhem en Nijmegen)

In de eerstegraads lerarenopleiding Nederlands van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen worden studenten in het tweede leerjaar voorbereid op het uitvoeren van een vakdidactisch ontwerponderzoek. In dit praktijkvoorbeeld laat ik zien hoe de inzet van formatieve evaluatie binnen een onderzoeksmodule een positieve bijdrage heeft geleverd aan het uitvoeren van een onderzoek.

Werkwijze
In de oude onderzoeksmodule waren belangrijke knelpunten dat zeer weinig studenten (ca. 20%) het onderzoek binnen de gestelde tijd afrondden en dat er weinig ruimte was voor studenten om te leren van fouten. Door in de nieuwe module het onderzoek meer ontwikkelingsgericht in te zetten, staat het leren meer centraal – onder andere doordat er geen beoordeling wordt gegeven op tussenproducten – en krijgen studenten naar verwachting meer zelfvertrouwen in het opzetten en uitvoeren van onderzoek. De belangrijkste formatieve strategieën die hierbij zijn ingezet zijn feedback geven gericht op verder leren en het formuleren van succescriteria.

Feedback geven gericht op verder leren
Studenten ontvingen op verschillende momenten tijdens de module ontwikkelingsgerichte feedforward aan de hand van een rubric. Hierin werden zowel onderdelen van het product (onderdelen uit het onderzoeksverslag) als van het proces beschreven op drie niveaus (beginner, gevorderd en expert). De rubric maakte inzichtelijk waar de student staat en door middel van de feedforward van medestudenten en de docent werd geëxpliciteerd hoe de student naar de gewenste situatie komt. Aan de hand van de rubric evalueerden studenten bovendien hun eigen ontwikkeling: ze vergeleken hun zelfinschatting met de inschatting van de docent en medestudent en formuleerden hun eigen leerdoelen.

Het formuleren van succescriteria
Tijdens de colleges formuleerden studenten succescriteria voor verschillende onderdelen van het onderzoeksverslag aan de hand van voorbeeldproducten. Het doel was om te achterhalen hoe de leerdoelen behaald konden worden, waarmee inzichtelijk werd gemaakt waar de student naartoe werkt. Een voorbeeld: studenten lazen drie voorbeelden van een theoretisch kader en moesten een rangorde aanbrengen. Vervolgens formuleerden ze op basis van de gelezen producten succescriteria voor een goed theoretisch kader, werden deze gedeeld in de groep en aangevuld door de docent, en pasten studenten tot slot deze criteria vervolgens toe op hun eigen theoretisch kader.

Evaluatie
Na afloop van de vernieuwde onderzoeksmodule had 82% van de studenten (n=11) de onderzoeksmodule met een voldoende afgerond (t.o.v. 20% van de studenten (n=10) vorig studiejaar). Daarnaast bleek uit interviews dat alle studenten zeer positief waren over de module: ze waardeerden het ontwikkelingsgerichte karakter, ze ervoeren de feedback als erg constructief en waardevol en vonden het prettig dat de ‘evaluatiemomenten’ formatief waren. Dit gaf hen een goede stimulans om verder te gaan met het onderzoek. Wel hadden studenten soms moeite met het scoren van onderdelen aan de hand van de rubric (wanneer is een onderdeel voldoende of goed?).

Als docent heb ik de nieuwe werkwijze ook als zeer prettig ervaren. Buiten het feit dat het rendement hoger was, hoefde ik als docent minder vaak feedback te geven dan voorgaande jaren (de voorbeeldproducten maakten meer duidelijk dan ik in woorden kon uitleggen) en zag ik meer ontwikkeling bij de student. In het gedrag tijdens de colleges viel mij op dat studenten beter wisten wat ze moesten doen, ze doelgerichter werkten en ze minder vaak vastliepen in de uitvoering van hun praktijkonderzoek ten opzichte van andere jaren.

Meerwaarde
Op basis van de module-evaluatie ben ik ervan overtuigd dat de inzet van formatieve evaluatie van meerwaarde is bij het uitvoeren van een onderzoek. Juist omdat het zelfstandig uitvoeren van een onderzoek zo complex is, hebben studenten baat bij ontwikkelingsgerichte feedback die hen verder helpt in hun leerproces. Straf studenten daarom niet af op fouten in tussenbeoordelingen, maar laat hen júist fouten maken, zodat zij zich verder kunnen ontwikkelen.