Feedbackcultuur in de praktijk: Een bezoek aan de Mariaschool in Rotterdam

Door: Martje Köhlen & Heleen Baarslag (themagroep ‘feedbackcultuur’)

In het blog “Durven te leren van elkaar: Naar een definitie van feedbackcultuur in het hoger beroepsonderwijs” zijn we als themagroep ‘feedbackcultuur’ op zoek gegaan naar een definitie van feedbackcultuur. Hiervoor hebben we onder andere Jaap Versfelt, oprichter van Stichting leerKRACHT, geïnterviewd over zijn methode om een verbetercultuur op scholen op gang te brengen. Wij zien in deze aanpak belangrijke aanknopingspunten om aan de slag te gaan met een feedbackcultuur. We namen dan ook graag de Jaaps uitnodiging aan om bij de Mariaschool, een basisschool in Rotterdam, te zien en te beleven hoe zij met de leerKRACHT-methode werken. Met dit bezoek hoopten we inzicht te krijgen in de succesfactoren om tot een feedbackcultuur te komen. Dat geeft ons als themagroep weer input om later de vertaalslag naar het hoger onderwijs te maken.

In dit blog beschrijven we hoe de instrumenten van Stichting leerKRACHT deze school hebben ondersteund in hun ontwikkeling richting een feedbackcultuur.

De leerKRACHT-aanpak

Met de leerKRACHT-aanpak werk je als school aan een verbetercultuur. Het motto van Stichting leerKRACHT is: “Elke dag samen een beetje beter!”. Maar hoe doe je dat dan?

Om hier aan te werken, worden vier instrumenten aangeboden: bordsessie, gezamenlijk lesontwerp, lesbezoek & feedback en stem van de leerling. Deze instrumenten zijn de basis van de leerKRACHT-aanpak en werken als volgt:

1. Bordsessie: korte wekelijkse werksessies, waarin leraren en schoolleiding (leerling)resultaten bespreken, doelen bepalen en verbeteracties afspreken;
2. Gezamenlijk lesontwerp: vertaling van de doelen van op het bord naar de dagelijkse lespraktijk. Leraren bereiden samen lessen voor, bepalen per les wat ze willen bereiken en innoveren zo het onderwijs;
3. Lesbezoek & feedback: leraren observeren bij elkaar of bij het gezamenlijk lesontwerp of het beoogde effect op de leerlingen wordt behaald en bespreken dit samen na;
4. Stem van de leerling: inspiratiebron voor verbetering. Leerlingen geven leraren feedback over het onderwijs en doen suggesties voor verbetering.

Met deze instrumenten kan elke school zijn eigen manier van werken aan onderwijsverbetering ontwikkelen. Wel zijn er een drietal voorwaarden om de methodiek succesvol uit te voeren, namelijk: ambitie, ritmiek en retrospective. Het is belangrijk dat er een breed gedragen ambitie bestaat om het onderwijs verder te verbeteren. Om succesvol te werken met de methode, moeten de instrumenten in een vaste regelmaat (ritmiek) worden toegepast. Ook is het van belang dat er regelmatig wordt geëvalueerd of de werkwijze en de instrumenten zoals ze worden gebruikt, optimaal functioneren in de context van de eigen school (retrospective). Zoals Jaap Versfelt ook aangaf tijdens ons bezoek aan de Mariaschool; wanneer een school zijn eigen stempel gaat drukken op de instrumenten, ze aanpast of besluit bepaalde onderdelen niet of anders te gebruiken, merk je dat ze het zich eigen maken en de methode zich heeft ingebed in hun dagelijkse (verbeter)praktijk.

Doe het allemaal en doe het samen!

Wat ons betreft de meest opvallende succesfactor bij de Mariaschool: de leerKRACHT-methode is doorgevoerd in de hele school. Op alle niveaus wordt gewerkt met de bordsessies, van de kleuters tot en met het management. Deze bordsessies vinden wekelijks plaats en duren ongeveer een kwartiertje. Tijdens elke bordsessie wordt gekeken naar waar de klas of het team de afgelopen week aan heeft gewerkt, wat er nog moet gebeuren of wat ze anders willen doen en welke activiteiten daarbij horen. De taken die hieruit komen worden weer verdeeld, waardoor iedereen voor de aankomende week weet wat te doen staat. De borden hangen op goed zichtbare plekken, in de klassen, in de lerarenkamer en in de directeurskamer, zodat iedereen regelmatig aan zijn taken wordt herinnerd.

Bij de Mariaschool worden de borden bovendien gebruikt als middel om verbinding te leggen tussen de verschillende niveaus in de organisatie; de klas, het lerarenteam en het management. Waar in de klassen aan wordt gewerkt, kan doelen opleveren voor de lerarenteams, die hier mogelijk ondersteuning op nodig hebben van het management, en andersom. Een opvallende observatie bij de Mariaschool, die niet zo concreet genoemd wordt in de werkwijze van Stichting leerKRACHT is dat ze werken met hoofddoelen. Deze hoofddoelen komen terug op de borden op alle niveaus in de school en ook in de persoonlijke ontwikkelingsgesprekken van de leraren. Een voorbeeld van zo’n hoofddoel is ‘We blijven altijd met elkaar in gesprek’. Doordat deze hoofddoelen op elk niveau terugkomen, wordt er structureel en op alle lagen gewerkt aan de ambities die de Mariaschool zichzelf stelt.

Feedback heeft een hoofdrol in de leerKRACHT-aanpak, die allerlei instrumenten biedt om dit op een structurele manier in te richten. Wat de Mariaschool kenmerkt, is dat op alle niveaus feedback wordt gegeven. Al deze feedback is gericht op verbetering. Eén van de instrumenten is het ‘Lesbezoek & feedback’. Bij de Mariaschool wordt niet gewerkt met groepen van leerjaren, maar met units. In deze units zitten de leerlingen van twee leerjaren bij elkaar in de klas (bijvoorbeeld groep 1 en 2 samen, groep 3 en 4 samen). Op deze manier kijken docenten al bij elkaar in de klas (namelijk bij de andere groep). Dit wordt als erg positief ervaren. Er wordt nog gezocht naar een manier om ook over de units heen lessen te bezoeken. Daar is behoefte aan, maar er is nog geen concrete werkwijze. Een ander voorbeeld van het geven van feedback en een manier om de leerlingen te betrekken bij beslissingen die het management moet maken, zijn de Kinderraadsessies. De kinderraad bestaat uit een telkens wisselend groepje leerlingen uit verschillende groepen. In zogenoemde ‘van-naar-sessies’ wordt aan deze leerlingen aan de hand van foto’s feedback gevraagd; ‘Hoe is het nu?’ en ‘Hoe zou je het willen in de toekomst?’.

Wat we op de Mariaschool gezien hebben is dat het samenspel van alles de methode zo succesvol maakt en waardoor ook daadwerkelijk gewerkt wordt aan een feedbackcultuur. Dit geldt ook voor andere initiatieven die sindsdien door de school zijn opgepakt en waar de systematiek doorwerkt in allerlei (beleids)keuzes. De flipboxes hieronder geven een overzicht van de door ons bij de Mariaschool geobserveerde succesfactoren. We hebben de succesfactoren geordend in vier categorieën: Leerlingen, teamniveau, managementniveau, en algemeen. Ga met je muis over de boxes om de succesfactoren te lezen. [Tekst loop door onder de flipboxes]

Het bezoek heeft ons als themagroep inzicht gegeven in hoe een feedbackcultuur in de praktijk kan werken. Het is belangrijk dat er een doel is, dat breed wordt gedragen en dat op alle lagen vertaald wordt in concrete subdoelen en activiteiten. Iedereen maakt tijd vrij om wekelijks stil te staan bij de doelen en activiteiten om hier concreet en elke dag aan verder te werken. Hierbij worden de door leerKRACHT aangeboden instrumenten naar eigen smaak aangepast. Deze werkwijze geeft ons handvatten om dit te vertalen naar het hoger onderwijs!

Leden van de themagroep feedbackcultuur:

Dominique Sluijsmans (Zuyd Hogeschool)
Els Roskam-Pelgrim (Avans Hogeschool)
Eric Entken (Hogeschool Rotterdam)
Heleen Baarslag (Saxion)
Marjo Maas (Hogeschool van Arnhem en Nijmegen)
Martje Köhlen (Hogeschool Rotterdam)