Opinie: De formatieve werkwijze

Door: Stephanie Kruiper (Hogeschool Rotterdam)

What’s in the name?

In de wetenschappelijke literatuur wordt veel met het woord toetsing gesproken. Er wordt onderscheid gemaakt tussen formatieve toetsing en summatieve toetsing, waarbij bij formatieve toetsing vooral de boodschap is dat dit niets te maken heeft met het beeld dat het woord toetsen vaak oproept. Maar waarom heet het dan formatieve toetsing? Zelf heb ik heel lang geworsteld om te begrijpen wat formatieve toetsing eigenlijk echt betekent, mede door het woord ‘toetsing’.

Ik hoef waarschijnlijk niemand meer duidelijk te maken wat het nut is van formatief toetsen. Het onderzoek van Hattie (2009) heeft dit helder weergegeven. De grote vraag waarmee geworsteld wordt is hoe we dit implementeren in de onderwijspraktijk. Onder andere Sluijsmans & Kneyber schrijven hierover in hun boek Toetsrevolutie (2016). Ze geven hierin een groot aantal adviezen om een feedbackcultuur te realiseren in het onderwijs, waarbij het inzetten van formatieve toetsing essentieel is.

Volgens mij ligt het begin van het realiseren van een toetsrevolutie bij het stoppen met het gebruiken van het woord formatieve toetsing. Het woord ‘toetsing’ heeft een lading en roept associaties op. Bedenk voor jezelf eens wat het bij je oproept. Bij mij roept het een beeld op van zalen waar tafels uit elkaar staan, papieren klaarliggen en docenten surveilleren. Meer dan dat roept het een gevoel van stress op: bij een toets moet je presteren, want hier wordt bepaald welk cijfer je krijgt en of je het vak hebt gehaald.

Formatief toetsen heeft niets te maken met het hierboven geschetste beeld. Het heeft te maken met het ondersteunen van studenten in hun leerproces. De enige overeenkomst die het heeft met toetsen is dat het te maken heeft met het inwinnen van informatie over het leren van de student. Black & Wiliam (2009) definiëren formatief toetsen als volgt:

Practice in a classroom is formative to the extent that evidence about student achievement is elicited, interpreted, and used by teachers, learners, or their peers, to make decisions about the next steps in instruction that are likely to be better, or better founded, than the decisions they would have taken in the absence of the evidence that was elicited. (p. 9)

Het valt op dat hier niets wordt genoemd over toetsing. Formatief toetsen is een manier van werken in de klas. Een toets kan worden gebruikt om formatief te werken, maar is niet formatief.

Zolang we het woord ‘toetsen’ aan formatief blijven plakken zal altijd de associatie met toetsen gelegd blijven worden. Wiliam (2014) geeft aan dat zelfs als het woord ‘evaluatie’ of ‘assessment’ wordt gebruikt, de focus snel komt te liggen op formele toetsprocedures. De steeds vaker gebruikte term assessment for learning geeft dus geen verbetering.

Laten we daarom voor de duidelijkheid het woord ‘formatieve toetsing’ vervangen door een ander woord. Iets als ‘de formatieve werkwijze’. Dit woord is het resultaat van mijn eigen brainstorm, misschien zijn er betere woorden te bedenken. Laat de reactiebalk hieronder een mooie gelegenheid zijn andere ideeën te delen!

Stephanie Kruiper is het afgelopen jaar werkzaam geweest bij de Expertisegroep Toetsen en Beoordelen van de Hogeschool Rotterdam. Vanaf september kruipt ze terug in de schoolbanken en start ze met de master Onderwijswetenschappen bij de Universiteit Utrecht.

Referenties
Sluijsmans, D. & Kneyber, R. (2016). Toetsrevolutie: naar een feedbackcultuur in het voortgezet onderwijs. Culemborg: Phronese.

Hattie, J. A.C. (2009). Visible learning. New York, VS: Routledge.

Black, P. J., & Wiliam, D. (2009). Developing the theory of formative assessment. Educational Assessment, Evaluation and Accountability, 21(1), 5-31.

Wiliam, D. (2014, april). Formative assessment and contingency in the regulation of learning processes. Paper gepresenteerd tijdens een symposium getiteld Toward a Theory of Classroom Assessment as the Regulation of Learning bij de jaarlijkse meeting van de American Educational Research Association, Philadelphia, PA.