Hoe kun je leren van toetsen?

Door Simone Kooij (onderwijsadviseur Hogeschool Rotterdam)

Ons platform heeft de naam ‘Leren van toetsen’. We willen hiermee de aandacht verschuiven van toetsen als middel om cijfers, studiepunten en diploma’s te geven, naar toetsen als middel om het leren van studenten verder te helpen. Met het onderzoek van het platform willen we inzicht krijgen in hoe dit werkt. Op welke manier kan toetsen en beoordelen een rol spelen in het stimuleren van de ontwikkeling van studenten tot bekwame professional? Wat werkt wel en niet binnen de context van het hbo?

Theorie en onderzoek binnen en buiten het hbo geeft ons aanknopingspunten om ons onderzoek op te richten. Studenten zouden kunnen leren van toetsen door…

… toetsen of opdrachten te maken
Studenten leren altijd van toetsen (of opdrachten), zelfs zonder dat de opleiding daar expliciete aandacht voor heeft. Studenten richten zich in eerste instantie op de toets, en niet op het onderwijs (Jaspers & Van Zijl, 2011). Toetsen hebben een grote invloed op het leren van studenten. Die invloed kun je onderverdelen in drie categorieën (Gielen, Dochy, & Dierick, 2003):
– Pre-effect
– True effect
– Post-effect

Het pre-effect is het effect van het in het vooruitzicht stellen van een toets op het studiegedrag van studenten. Als je weet dat je een multiple-choice toets moet maken, ga je op een andere manier met de lesstof om dan wanneer je beoordeeld gaat worden op een essay. Toetsen stuurt het leren. Het is daarom van belang dat de toets, het curriculum en de doelen uitgelijnd zijn (constructive alignment), zodat de toets het leren de goede kant op stuurt (Van der Vleuten et al., 2012).

Het true (ware) effect van toetsen heeft betrekking op het moment van het maken van de toets. Het beantwoorden van vragen of maken van opdrachten zet studenten aan het denken, laat verbanden leggen en activeert het ophalen van kennis uit het geheugen, waardoor die kennis op de lange termijn beter onthouden wordt. Dit laatste wordt ook wel het testing effect genoemd.

Het post-effect gaat over het effect van de beoordeling op het leren van de student dat daarop volgt. Dit effect wordt veroorzaakt door het cijfer op de toets en door de feedback. Dit kan effect hebben op het leerproces, zelfregulatie en/of motivatie van de student. Deze effecten treden zowel bij formatieve als bij summatieve toetsen op. Bij summatieve toetsen blijft met name het post-effect echter vaak impliciet. Door je bewust te zijn van de effecten van summatieve toetsen op het leren van studenten, kun je dit effect versterken. Summatieve toetsen worden dan formatief gebruikt.

… feedback en feed-forward
Als toetsen het leren stuurt, moet het betekenisvolle informatie opleveren voor de student (Van der Vleuten et al., 2012). Een krachtig middel om de leerwaarde van toetsen te vergroten, is het geven van effectieve feedback. Ramaprasad (1983) geeft een definitie van feedback:

“Feedback is information about the gap between the actual level and the reference level of a system parameter which is used to alter the gap in some way.”

Uitgaande van deze definitie, is feedback pas effectief als het gebruikt wordt in het leerproces dat op de feedback volgt. Feedback moet niet alleen iets zeggen over waar de student nu staat ten opzichte van het doel, maar ook aanknopingspunten geven voor wat de student nog moet doen om dichter bij dat doel te komen.

Vervolgens moeten studenten de kans krijgen en gestimuleerd worden om de feed-forward ook daadwerkelijk te kúnnen gebruiken. Dit stelt eisen aan de inhoud van de feedback: niet te specifiek gericht op de afgeronde taak, maar meer op het proces en zelfregulatie. En het stelt eisen aan het onderwijs dat op de feedback volgt: aansluitend en voortbouwend op de toets.

… integratie van toetsen en onderwijs
Het integreren van onderwijs en toetsing maakt het makkelijker de feedback en feed-forward uit een toets te gebruiken in het onderwijs dat daarop volgt. Beoordelen is het startpunt van leren, en niet het sluitstuk (Sluijsmans, 2010). Onderstaande figuren geven dit weer. De informatie die toetsen oplevert helpt bij het vormgeven van onderwijs en leren.

(Sluijsmans, 2013)

Toetsen wordt hier meer als een proces dan als een instrument gezien. Toetsen is in het rechter figuur meer dan alleen geplande, formele toets- en beoordelingsmomenten. Toetsing kan ook informeel plaatsvinden, in de vorm van het stellen van vragen, uitlokken van reflectie, geven van feedback, tijdens de les, in het contact met studenten. Toetsing schuift hiermee op richting didactiek.

Referenties

Gielen, S., Dochy, F., & Dierick, S. (2003). Evaluating the consequential validity of new modes of assessment: the influence of assessment on learning, including pre-, post-, and true assessment effects. In M. Segers, F. Dochy, & E. Cascallar (Eds.), Optimising New Modes of Assessment: In Search of Quality and Standards (pp. 37-54). Dordrecht: Kluwer Academic Publishers.

Jaspers,  M. & Van Zijl, E. (2011). Kwaliteit van toetsing in het Hoger Onderwijs: Naar een versterkte rol van examencommissies. Tilburg: Dienst Onderwijs en Onderzoek Fontys Hogescholen.

Ramaprasad, A. (1983). On the definition of feedback. Behavioural Science, 28 (1), 4-13.

Sluijsmans, D. (2010). Beoordelen met het oog op de toekomt. Examens, 1, 5-9.

Sluijsmans, D. (2013). Toetsen met leerwaarde. Presentatie tijdens miniconferentie Formatief toetsen, Universiteit Maastricht.

Van der Vleuten, C.P.M., Schuwirt, L.W.T., Driessen, E.W., Dijkstra, J., Tigelaar, D., Baartman, L.K.J., & Van Tartwijk, J. (2012). A model for programmatic assessment fit for purpose. Medical Teaching, 34, 205-214.