Experimenteren met formatief toetsen: Professionaliseren met een proeftuin

Marlies ter Beek en Dorien Hopster-den Otter (Versnellingsplan Onderwijsinnovatie met ICT)

Stel: je wilt als docent in het hoger onderwijs meer (formatief) toetsen binnen je lessen, maar je weet niet waar je moet beginnen. Want wat houdt het precies in? En wat levert het precies op voor je studenten? Gelukkig zijn er met de opkomst van online onderwijs tal van online professionaliseringsactiviteiten te vinden. Zo ook op het gebied van formatief toetsen. Het Versnellingsplan Onderwijsinnovatie met ICT heeft de proeftuin (online) formatief toetsen ontwikkeld, voor docenten die hiermee willen kennismaken en het in hun eigen lespraktijk willen uitproberen.

De proeftuin Formatief Toetsen

Steeds meer docenten in het hoger onderwijs hebben de wens om formatief te toetsen: doelgericht toetsen om inzicht te krijgen en te bieden in het leerproces van studenten. Toch blijkt het lastig om deze stap in de praktijk te zetten, helemaal in een tijdperk waarin studenten online les krijgen.

Onlangs is de proeftuin (digitaal) Formatief Toetsen gepubliceerd, die in samenwerking met onderwijskundigen van de Universiteit Twente (UT) tot stand is gekomen. In deze proeftuin vind je achtergrondinformatie en materialen om concreet aan de slag te gaan met (digitaal) formatief toetsen. De materialen zijn gebaseerd op verschillende bronnen, zoals de Toolkit Formatief Toetsen en het InformED project van de UT. De formatieve toetscyclus van Judith Gulikers en Liesbeth Baartman (2017) staat centraal in de vijf afzonderlijke bijeenkomsten; in elke bijeenkomst wordt een stap uit de cyclus gezet. In de eerste bijeenkomst wordt bijvoorbeeld uitgelegd hoe je verwachtingen kunt verhelderen en duidelijke doelen en succescriteria kunt opstellen. Dit kunnen je vervolgens gelijk toepassen in je eigen onderwijspraktijk.

Na het uitvoeren van deze proeftuin ben je als docent in staat om:

1. Verwachtingen naar studenten te verhelderen door het ontwikkelen en delen van leerdoelen en succescriteria;
2. Studentreacties te verzamelen door middel van informele en formele data;
3. Studentreacties te analyseren in relatie tot de leerdoelen;
4. Met studenten te communiceren over hun resultaten in relatie tot de leerdoelen en succescriteria;
5. Het lesgeven en leren aan te passen op basis van de verzamelde informatie.

Succesvolle bouwstenen

Gelijk het geleerde toepassen in de praktijk, dat is wat we bedoelen met ‘gewoon doen’. Uit onderzoek weten we wat effectieve manieren zijn om docenten te professionaliseren op het gebied van ICT. Dit noemen we ook wel de bouwstenen voor effectieve docentprofessionalisering (Schildkamp et al., 2021). Doordat verschillende bouwstenen in de proeftuin Formatief Toetsen zijn opgenomen, wordt de impact ervan op de onderwijspraktijk vergroot.

Eén van deze bouwstenen is het relateren aan de eigen praktijk van docenten. Je krijgt in de proeftuin de opdracht om een video-opname te maken van de manier waarop je de stappen uit de formatieve toetscyclus toepast in je les of college. Vervolgens krijg je van de andere deelnemende docenten feedback hierop. Hierdoor is er gelijk sprake van ‘samenwerkend leren’ en ‘actief leren’: twee andere effectieve bouwstenen voor docentprofessionalisering.

Eerste ervaringen

Op dit moment wordt de proeftuin uitgevoerd door een groep docenten bij de Universiteit Twente. In januari 2021 zijn zij gestart met het vaststellen van hun eigen doelen en behoeften en hebben ze kennisgemaakt met het concept van formatief toetsen. Na afloop van de proeftuin, rond eind mei, peilen we hun ervaringen en gaan we na of de deelnemers hun doelen hebben behaald. De resultaten presenteren we op de website van het Versnellingsplan.

Aan de slag

Kortom, wil jij experimenteren met de vijf stappen uit de formatieve toetscyclus? Ga dan eens aan de slag met de proeftuin Formatief Toetsen! Het werkpakket bestaat uit:

• Een introductiebijeenkomst, waarin het principe van Formatief Toetsen wordt uitgelegd;
• Vijf verdiepende bijeenkomsten gebaseerd op de vijf stappen uit de formatieve toetscyclus van Gulikers en Baartman (2017);
• Een wrap-up sessie waarin wordt teruggeblikt op de activiteiten en de behaalde resultaten;
• Observatieschema’s en rubrics om video’s van je eigen of elkaars lessen te bespreken.

Iedere bijeenkomst omvat 2 tot 3 uur. Alle informatie en materialen (zowel Nederlands- als Engelstalig) staan vrij beschikbaar op de website van het Versnellingsplan. Heb je andere vragen of kun je wel wat hulp gebruiken? Neem dan contact op via docentprofessionalisering@versnelingsplan.nl.

Referenties

Gulikers, J. & Baartman, L. (2017). Doelgericht professionaliseren: formatieve toetspraktijken met effect! Wat DOET de docent in de klas? https://www.nro.nl/sites/nro/files/migrate/Inhoudelijke-eindrapport_NRO-PPO-405-15-722_DEF.pdf

Schildkamp, K., Hopster-den Otter, D., ter Beek, M., Uerz, D., & Horvers, A. (2021). Bouwstenen voor effectieve docentprofessionalisering in het hoger onderwijs gericht op onderwijsinnovatie met ICT: Versie 2.0. Utrecht, Nederland: Versnellingsplan Onderwijsinnovatie met ICT.