Betekenisvol toetsen in interdisciplinair onderwijs

Ilja Boor, Debby Gerritsen en Linda de Greef, Instituut voor Interdisciplinaire Studies, Universiteit van Amsterdam

Hoe kan ik toetsing van mijn vak betekenisvol laten zijn? Hoe kan toetsing het leren van studenten versterken? Hoe kan de voortgang van het aanleren van (interdisciplinaire) vaardigheden, zoals samenwerken, integratie, kritisch denken en reflecteren, worden gemonitord?

Als curriculumontwikkelaars en docenten van interdisciplinaire opleidingen werden we regelmatig met deze vragen geconfronteerd. Zo kwamen we op het idee om hierover een boek te schrijven dat niet alleen beschrijft hoe toetsing vorm kan krijgen, maar ook concrete voorbeelden geeft die direct toe te passen zijn in onderwijs. Om inspirerende voorbeelden te verzamelen, zijn we in gesprek gegaan met docenten die betrokken zijn bij interdisciplinair onderwijs in nationale en internationale onderwijsinstellingen. Deze gesprekken hebben niet alleen ‘good practices’ opgeleverd, maar ook bijgedragen aan het ontwikkelen van de bouwstenen van wat wij in ons boek ‘betekenisvol toetsen’ noemen.

Bouwstenen van betekenisvol toetsen

In ons boek “Meaningful Assessment in Interdisciplinary Education: A Practical Handbook for University Teachers” beschrijven we vijf bouwstenen voor betekenisvol toetsen in interdisciplinair onderwijs: (1) toetsen met het juiste doel voor ogen; (2) krachtige feedback geven; (3) authentieke toetsing; (4) toetsing afstemmen op leerdoelen; (5) toetsing afstemmen op pedagogische overtuigingen en waarden. Hieronder lees je meer over de eerste bouwsteen.

Toetsen met het juiste doel voor ogen

Dat klinkt wellicht als een open deur, maar wat is eigenlijk het ‘juiste’ doel? Waarom is dit belangrijk en welke rol spelen docenten hierin? Het is maar één van de vijf bouwstenen en toch is er genoeg over te zeggen om er de rest van de blog aan te wijden.

Earl en Katz (2006) beschrijven dat toetsing, als het ontworpen is met het juiste doel voor ogen, een enorm potentieel heeft om het leren van studenten te versterken. Onze ervaring is dat dit potentieel nog onvoldoende wordt benut, maar daarover later meer. Verder stellen Earl en Katz dat alle toetsing als feedback moet worden beschouwd en dat er drie soorten toetsing zijn, die elk een eigen doel dienen: assessment of learning, assessment for learning en assessment as learning.

Assessment of learning heeft als doel te bepalen in hoeverre een student de beoogde leerresultaten heeft bereikt. Assessment of learning is summatief en evalueert de kwaliteit van het leren op basis van criteria door een cijfer toe te kennen. Assessment of learning kan verstrekkende gevolgen hebben voor studenten en daarom is het van belang dat docenten een beoordelingsmethode gebruiken waarmee nauwkeurige, consistente en eerlijke uitspraken gedaan kunnen worden over de kwaliteit van het leren.

Assessment for learning is formatief en heeft als doel boven tafel te krijgen wat studenten al weten of kunnen, en waar nog stappen te zetten zijn voor het behalen van een leerdoel. Dit kan door de studenten zelf, door hun medestudenten en/of door docenten worden gedaan. Er is geen regel over hoe assessment for learning eruit moet zien. In principe kan elke (toets-)activiteit die feedback genereert over het leren worden gebruikt, bijvoorbeeld peerfeedback met een rubric of een quiz.

Assessment as learning gaat meer over reflecteren op het leerproces dan over het leerproces zelf, en legt de nadruk op toetsing als een metacognitief proces. Dit beoordelingstype komt voort uit het constructivisme dat leren ziet als een actief proces van kennis construeren, waarbij je steeds voortbouwt op kennis die je al hebt. Studenten zijn hierbij zelf verantwoordelijk voor het leren. Assessment as learning stimuleert studenten om voortdurend op zoek te gaan naar feedback, feedback te ontvangen en verwerken, en te reflecteren op hun eigen leerproces. Het doel van dit type toetsing is studenten te leren om onafhankelijke, kritische zelfbeoordelaars te worden (Earl en Katz, 2006). Nu lijkt de rol van de docent in assessment as learning misschien kleiner dan bij de andere typen, omdat het helemaal om studenten draait. Toch is de rol van de docent nog steeds belangrijk, maar nu gericht op het ontwerpen van gestructureerde feedbackmomenten met toetsvormen die dienen als leermogelijkheden. Zeker in het begin hebben studenten hier nog begeleiding bij nodig, maar gedurende het curriculum worden studenten steeds zelfsturender. Voorbeelden hiervan zijn studenten die hun eigen beoordelingsrubriek ontwikkelen of portfolio samenstellen.

Deze drie typen toetsing zijn allemaal waardevol voor interdisciplinair onderwijs, mits ingezet met het juiste doel van de toets voor ogen. Het bepalen van het juiste doel kun je bereiken door vragen te stellen als: ‘wat wil ik met deze toets bereiken?’, ‘waarom op dit moment?’ en ‘voor wie is de feedback (studenten, docenten of beide)’? Als je doel is om aan het eind van een vak te bepalen of de leerdoelen zijn behaald, dan is assessment of learning het ‘juiste’ type. Studenten krijgen dan de feedback of ze het vak wel of niet behaald hebben. Als het doel daarentegen is om studenten halverwege een vak feedback te (laten) geven over wat ze al beheersen en welke stappen ze nog kunnen nemen, dan is assessment for learning meer op zijn plaats. Als het doel is om studenten te laten reflecteren op het leren, kies dan voor assessment as learning.

Wij hebben in gesprek met docenten ervaren dat assessment of learning nog steeds de meest gangbare toetspraktijk is in het hoger onderwijs. In veel vakken is een onbalans ontstaan tussen de drie type doelen, waarbij te veel gewicht wordt toegekend aan assessment of learning (summatieve toetsing) en te weinig aan assessment for learning (formatieve toetsing) en nog minder aan assessment as learning (reflectie op leerproces). Dit laatste type wordt vaak helemaal niet of impliciet gedaan: een gemiste kans waardoor groot potentieel om te leren blijft liggen. Ons advies is dan ook om toetsing meer betekenisvol te maken door de balans tussen de drie typen toetsing te herstellen.

Een voorbeeldhoofdstuk

Ter inspiratie kun je hier hoofdstuk 15 uit ons boek downloaden. In dit voorbeeld co-creëert docent Frank Cornelisse van de Universiteit van Amsterdam samen met 30 derdejaarsstudenten Pedagogische Wetenschappen het beoordelingsmodel. Frank heeft toetsing telkens met het juiste doel voor ogen ingezet. Co-creatie van het beoordelingsmodel met studenten en het aanspreken van hun metacognitieve vaardigheden in een reflectie-essay leidden tot assessment as learning. Doordat studenten betrokken worden bij het formuleren van de kwaliteitscriteria zijn ze ook beter in staat deze toe te passen op hun eigen werk. Door assessment as learning structureel toe te passen, leren studenten eigenaar te worden van hun leerproces. Door studenten systematisch peerfeedback te laten ontvangen en geven vond assessment for learning plaats. Hierdoor leren studenten om de kwaliteitscriteria toe te passen en hun eigen werk te vergelijken met dat van hun medestudenten. Daardoor leren ze niet langer alleen af ​​te gaan op het oordeel van de docent. Ook dit type assessment biedt studenten handvatten om hun eigen leerproces te reguleren en zo hun leren te versterken. De co-gecreëerde rubric wordt niet alleen als assessment for learning, gebruikt, maar ook bij de summatieve beoordeling van de groepspresentatie en de individuele reflectie (assessment of learning). Wat ons betreft een schitterend voorbeeld van hoe je een vak kunt ontwerpen met het juiste doel voor ogen en hiermee het leerpotentieel voor studenten kunt vergroten. Wij zijn ervan overtuigd dat deze manier van toetsing niet specifiek is voor deze docent, dit vak en deze opleiding. Vandaar onze oproep aan alle docenten: herstel de balans en start betekenisvol toetsen met het juiste doel voor ogen!

Referenties

Earl L. & Katz S. (2006). Rethinking Classroom Assessment with Purpose in Mind. Assessment for learning, assessment as learning, assessment of learning. Manitoba Education, citizenship and youth.

Boor, I., Gerritsen, D., De Greef, L. & Rodermans, J. (2021) Meaningful Assessment in Interdisciplinary Education: A Practical Handbook for University Teachers. Amsterdam University Press.